Aşı nedir? Nasıl etki eder?
İnsan ve hayvanlarda hastalık yapma yeteneğinde olan virüs, bakteri vb. mikropların hastalık yapma özelliklerinden arındırılarak ya da bazı mikropların salgıladığı toksinlerin etkileri ortadan kaldırılarak geliştirilen biyolojik ürünlere aşı denir.
Aşı, insanları hastalıklardan ve hastalıkların neden olduğu sonuçlardan koruyabilmek için sağlam ve risk altındaki kişilere uygulanır. Vücut bu şekli kendisine zarar vermeyen mikrop ya da toksinleri tanır ve onlara karşı bir savunma geliştirir. Böylece gerçek mikropla karşılaşıldığında önceden geliştirilmiş savunma sistemi ile savaşır ve kişi hastalığa yakalanmaz. Bu kişi artık o hastalığa karşı bağışıktır. Oluşan bağışıklama genellikle ömür boyu vücutta kalır ve hastalık etkeni ile karşılaşınca onu etkisiz kılmak için savaşır.
Bağışıklama, aşıyla önlenebilir hastalıkların ve ölümlerin önlenmesi açısından en önemli toplum sağlığı müdahaleleri arasında yer almaktadır. Aşılanarak bağışık hale gelmiş bireylerin oluşturduğu toplumlarda, hastalıklar salgınlar görülmez. Kyn. (https://asi.saglik.gov.tr/ )
Menenjit nedir?
Beyin ve omuriliği çevreleyen zarların iltihaplanmasına yol açan ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu durum bakteri, virüs veya mantarlarla oluşabilmektedir. Ağır beyin hasarına neden olabilir ve tedavi edilmezse 24 saat içinde ölümcül olabilir. Hastalık bulaşıcı olduğu için tüm aile risk altındadır ve bebekler en savunmasız gruptur. Menenjit en çok 3-12 aylık bebeklerde görülür. Hastalığın genel belirtileri arasında yüksek ateş, baş ağrısı, kusma, uykuya eğilim, havale geçirme, deri döküntüsü ve şuur bulanıklığı sayılabilir.
Akut bakteriyel menenjitlerin %80-85’inden Haemophilus İnfluenzae tip-B (Hib), Neisseria Meningitidis, Streptococcus Pneumoniae adlı bakteriler sorumludur. Bakteriyel menenjitlere karşı en etkin koruma aşılamadır. Ülkemizde 2008 yılında, beş bileşenli (DaBT-P//Hib) ve pnömokok aşılarının kullanılmaya başlanması ile Hib ve Pnömokok menenjit vakaları oldukça azalmış, fakat meningokok menenjitleri ise görece artış göstermiştir.
Meningokok hastalığı nedir?
Meningokok hastalığı, Neisseria Meningitidis bakterisinin neden olduğu, saatler içerisinde ölümle veya görme, işitme sorunları, beyin hasarı, karaciğer, böbrek yetmezliği ve uzuv kaybı ile sonuçlanabilen akut bakteriyel bir hastalıktır.
Enfeksiyon; menenjit ve septisemi (kan zehirlenmesi) olarak görülebilir. Bebekler ve ilk 5 yaştaki çocuklar bağışıklık sistemlerinin gelişmemiş olması ve bakterinin ülkemizde küçük yaş grubunda daha sık görülmesi nedeniyle en önemli risk grubunu oluşturmaktadır. Ergen yaş grubu ise, ikinci en sık görüldüğü dönemi oluşturur. Hastalığa en sık yol açan bakteri serogrupları (alt tipleri); A,B,C,W ve Y olmakla birlikte, ülkelere ve yıllara göre değişkenlik göstermektedir. 2017 verilere göre ülkemizde en sık görülen B ve W tipleridir.
Erken dönem belirtileri baş ağrısı, boğaz ağrısı, ateş yüksekliği gibi tanı koymayı kolaylıkla geciktirebilecek, nonspesifik (hastalığa özgül olmayan) belirtiler şeklindedir. Tipik hastalık bulguları ani başlangıçlı ateş, döküntü, baş ağrısı, ense sertliği, bilinç değişikliği, kas ağrısı, eklem ağrısı, bulantı ve kusma olabilir.
Meningokok hastalığı nasıl bulaşır?
Meningokok bakterisi sadece insan tarafından taşınır ve geçiş bu yolla gerçekleşir. İnsanlarda, bakteri boğaz ve/veya burunda taşınır. Taşıyıcılık yaşa göre değişmekle birlikte en sık ergenlerde görülür ve sigara içenlerde artmış taşıyıcılık oranları bildirilmektedir.
Bakteri solunumdan yayılan damlacık yoluyla bulaşır. Düzenli, uzamış yakın temasla risk artar. Kuluçka süresi en sık 3-4 gün olarak bildirilmekle birlikte, 1 ile 10 gün arasında değişir. Bağışıklık sistemini baskılayan hastalıklar, bazı ilaç tedavileri, dalağın alınmış olması veya işlev görmemesi hastalık riskini arttırır. Ayrıca kalabalık yaşam ortamı, üst solunum yolunun viral enfeksiyonları ve meslek nedeniyle bakteriyle temas diğer risk faktörleri arasındadır.
Meningokok hastalığı nasıl önlenir?
Meningokok hastalığının önlenmesindeki en etkili yol aşılamadır. Meningokok hastalığına yol açan tüm serogruplara karşı koruyucu tek bir aşı bulunmamaktadır. Ülkemizde bu serogruplara karşı koruma sağlayan 2 grup meningokok aşısı ruhsatlıdır (ACYW ve B aşıları). Bu aşılarda koruyucu bağışıklık yanıtı yaş gruplarına göre küçük farklılıklar göstermekle birlikte, her 10 kişiden ortalama 8’inde tüm aşı dozları tamamlandıktan 1 ay sonra gerçekleşmektedir.
Mevcut kanıtlar koruyuculuk düzeyinin en az 5 yıl sürdüğünü göstermektedir. Tüm aşılar meningokok bakterisinin bazı kısımlarını içermekte olup, canlı etken bulunmamaktadır.
Meningokok aşılama şeması nasıldır?
Ülkemizde ruhsatlı Men ACWY aşıları:
- Menactra® (Sanofi Pasteur)
- Menveo® (Glaxo Smith Kline)
- Nimenrix® (Pfizer)
Men ACWY aşıları, rutin çocukluk çağı aşılarının çoğuyla birlikte aynı anda uygulanabilir. Ancak Menactra aşısı, bazı Pnömokok alt tiplerine karşı aşı cevabını azaltması nedeniyle 13 valanlı pnömokok (PCV-13) aşısıyla aynı anda tercih edilmemelidir. İdeal olarak önce PCV13’ün uygulanması en az 1 ay sonra Menactra® aşısının uygulanması önerilir.
Meningokok B (Men B) aşıları:
Bexsero® ve Trumenba® markasıyla 2 adet MenB aşısı bulunmakla birlikte ülkemizde yalnızca Bexsero ruhsat alarak kullanıma girmiştir. Bexsero ® (GSK) aşısı Men B alt tipine karşı 4 antijen içerir. Aşı, diğer Men ACWY aşılarıyla veya diğer çocukluk çağı aşılarıyla aynı anda uygulanabilir. Aşıyla 2 yaş altı çocuklarda ateş görülmektedir. İngiltere ve Avustralya’da bu etki diğer aşılarla birlikte yapıldığında daha fazla görüldüğü için 2 yaş altında aşı yapılırken parasetamol (ateş düşürücü) kullanılması önerilmektedir.
Sağlıklı günler dilerim.
Uzman Doktor Kadir MUTLU
