Tuvalet eğitimi çocuk gelişiminde önemli basamaklardan biridir. Çocuğun fizyolojik gelişiminden, psikolojik durumundan ve ailenin sosyo-kültürel yapısından etkilenir. Mesane ve bağırsakların istemli kontrolü yaklaşık olarak gelişimini 18. ay civarında tamamlar. Çocukların büyük bölümü, tuvalet eğitimi için gereken becerileri 24. aydan sonra kazanır. Ülkemizde ortalama tuvalet eğitiminin tamamlanma süreci de 3 yaş civarında olmaktadır.

TUVALET EĞİTİMİNE NE ZAMAN BAŞLAMALIYIM?

Tuvalet eğitimine, hazır olma belirtilerini gösterebilen çocuklarda yaklaşık 18-24 ay civarında başlanabilir. Ortalama 2-3 yaşlarda da tamamlanması önerilmektedir.

Tuvalet eğitimine geç başlanması, dışkılama reddi ve kabızlıkla sonuçlanabilmektedir. Eğitimi geç tamamlama (3.5 yaş sonrası) nedenleri arasında, eğitime geç başlanması, 18-20 ay civarındaki konuşma becerisinin geri olması, dışkılamayı reddetme sonucunda kabızlık olması sayılabilir.

TUVALET EĞİTİMİNE HAZIR OLMA BELİRTİLERİ NELERDİR?

• Yürüyebilmeli ve oturup kalkabilmeli,
• Gün içinde birkaç saat boyunca kuru kalabilmeli ve gündüz uykusundan kuru kalkabilmeli,
• İdrar ya da dışkılama ihtiyacını kelimeler, mimikler ya da davranışlarla anlatabilme yeteneğinin olması,
• Anne-babanın davranışlarını taklit edebiliyor olması,
• Aileyi banyoda takip ederek tuvalet eğitimine ilgi gösteriyor olması,
• Bağırsak hareketleri olmadan geceyi geçirmesi,
• Eşyaları ait olduğu yerine koyabilme gibi gelişim basamaklarını tamamlamış olması tuvalet eğitimi açısından hazır olduğunu düşündürür.

TUVALET EĞİTİMİNE NASIL BAŞLAMALIYIM?

Eğitime başlamadan önce, çocuğunda konuyla ilgili görsel ve işitsel uyarılar alması ve olayı kafasında canlandırabilmesi açısından takip ettiğim ailelere, çocuklarıyla okumaları için bazı küçük eğitici kitaplar öneriyorum. Bu kitaplar katalizör görevi görebiliyor ve süreci hızlandırabiliyor. Ayrıca oyuncak bebek kullanılarak, oyuncak bebek çişini ya da kakasını yaptığında, çocuğun lazımlığı tuvalete dökmesi sonra yerine koyması ve ellerini yıkaması gibi oyunlar oynanabilir.

TUVALET EĞİTİMİNDE NE YAPMALIYIM/YAPMAMALIYIM?

Çocuk önce lazımlık ile tanıştırılmalıdır, çocuğa kısaca lazımlığın ne işe yaradığı anlatılmalıdır. Lazımlığın renkli ve eğlenceli olması çocuğun ilgisini çeker. Çocuğun lazımlığı tanımasına, görüp dokunmasına izin verilmelidir. Ayakları yere değdiği ve içine düşme korkusu olmadığı için lazımlıkta kendini daha güvenli hisseder.

Anne baba tuvalete otururken çocukta elbiseleri ile lazımlığa oturtulabilir. Lazımlık herhangi bir odada da kullanılabilir. Bu aşamada lazımlığa oturma konusunda çocuk zorlanmamalıdır. İstediği zaman lazımlıktan kalkmasına izin verilmelidir.

Lazımlığa oturma aşamasında, çocuğumuzla konuşabilir veya değişik kitaplar okuyabiliriz, gergin olmamamız ve kesinlikle çocuğumuza gerginliğimizi yansıtmamamız gerekir. Süreyi çocuk belirler ve istediği zaman lazımlıktan kalkabilmelidir.

Kıyafetlerle lazımlığa oturmaya alıştıktan 2-3 hafta sonra ise, bezi çıkartarak lazımlığa oturması için teşvik edilir. Bu noktada eğer bu şekilde oturmak istemiyorsa çocuğumuzu zorlamamalıyız. Bezinde kaka olduğu zamanlar, kaka lazımlığa konularak kakanın nereye gittiği gösterilir. Çocuğumuzu günde 3-5 kez lazımlığa götürebiliriz.

Kaka ya da çişini lazımlığa yaptığında çocuğumuzu övmeli ya da ödüllendirmeli fakat istenmeyen kazalar olduğundaysa kesinlikle cezalandırmamalıyız. Çocuk istediği zaman lazımlığa oturmalı ve lazımlığı ceza ile bağdaştırmamalıdır. Tuvaletini yaptığında pis, kötü gibi kelimeler kullanmak eğitim sürecini zorlaştırabilir.

Tahmini olarak çiş veya kaka yapma zamanlarında, örneğin uyandıktan sonra ya da yemek yedikten sonra çocuk tuvalete gitmeye alıştırılır. Kendine güvenmeye başladığındaysa daha sık aralıklarla bez çıkartılmaya başlanır ve çocuk cesaretlendirilir. İlerleyen dönemlerde ise klozet adaptörüne geçiş yapılabilir.

Tuvalet eğitiminde istenmeyen kazaların ve gerilemenin olması, sık karşılaştığımız normal bir durumdur. Ailelerin bu durumda sinirli ve hayal kırıklığına uğramış görünmemeleri, kaygılarını çocuk üzerine yansıtmamaları gerekir. Böyle bir durumda eğitime 1 ya da 3 ay ara verilmeli ve daha sonra tekrar başlanmalıdır.

Tuvalet eğitimine, çocuğun kaygılı olabileceği yeni bir kardeş, anne-baba ayrılığı, taşınma, bakıcı değişikliği gibi bir dönemde başlanmamalıdır. Tuvalet eğitimi için uygun mevsim genellikle yaz ayları ya da ilkbahar aylarıdır.

TUVALET EĞİTİMİNDE SÜREÇ NASIL İLERLER?

Tuvalet eğitiminde, ilk olarak gündüz idrar kontrolü sağlanırken, en geç gece idrar ve kaka kontrolü ve sağlanmaktadır. Çocukların pek çoğu idrar ve kaka kontrollerini 24-48. ay dolaylarında yapabilmektedir. Gece idrar kontrolü, gündüz kuruluğu sağlandıktan birkaç ay ya da yıl sonra kazanılır. Gece ıslatmaları 5 yaşa kadar normal kabul edilir. Bu durum çocuklardaki uyku döngüsünün gelişimi ile ilgilidir.

Sonuç olarak;

Çocuğumuzun önemli gelişim basamaklarından birisi olan tuvalet eğitimine çocuğun hazır olma belirtilerine dikkat ederek başlanmalıdır ve çocuk odaklı olmalıdır. Aileler tuvalet eğitimi ile ilgili bilgiler edinmeli ve uygun yaşta tuvalet eğitimine başlamalıdır. Çocuk tuvalet eğitimine başlanmak için zorlanmamalıdır. Sağlıklı çocukların tuvalet eğitimlerini tıbbi bir girişime gerek kalmadan tamamlayacakları bilinmelidir.

Uzm. Dr. Kadir MUTLU
Çocuk Sağ. ve Hastalıkları Uzmanı